در بیان احوالات مردم آخرالزمان

ضعف و سستی مردم و دوران فترت ...
آبان بن تغلب از حضرت امام جعفر صادق (عليه السّلام) روايت مى‌كند كه آنحضرت فرمودند: «برای مردم، روزگاری فرا می‌رسد که همگان در آن دچار سبطه می‌گردند [یعنی گداخته شدن و تب و لرز] ، علم و دانش در آن ایام درهم پیچیده شود ؛ آنسان که مار در لانۀ خود، بدور خود می‌پیچد. در آن هنگام، ستارۀ آنها طلوع می‌کند.»
گفتم: مقصود از سبطه [گداخته شدن] چيست‌؟
فرمودند: «دوران فترت و غيبت امامتان، که همگان در آن دچار ضعف و سستی می‌گردند.»
عرض كردم: ما در اين ميان چه بكنيم‌؟
فرمودند: «در آن ایام بر عقاید خود استوار باشید تا خداوند ستارۀ شما [حضرت مهدی (علیه السلام)] را ظاهر گرداند.»

أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ (عَلَيْهِ السَّلاَمُ) أَنَّهُ قَالَ: يَأْتِي عَلَى اَلنَّاسِ زَمَانٌ يُصِيبُهُمْ فِيهَا سَبْطَةٌ يَأْرِزُ اَلْعِلْمُ فِيهَا كَمَا تَأْرِزُ اَلْحَيَّةُ فِي جُحْرِهَا فَبَيْنَمَا هُمْ كَذَلِكَ إِذْ طَلَعَ عَلَيْهِمْ نَجْمٌ.
قُلْتُ: فَمَا اَلسَّبْطَةُ؟
قَالَ: اَلْفَتْرَةُ الْفَتْرَه النُّعاس وَ الضَّعفِ.
قُلْتُ: فَكَيْفَ نَصْنَعُ فِيمَا بَيْنَ ذَلِكَ؟
فَقَالَ: كُونُوا عَلَى مَا أَنْتُمْ عَلَيْهِ حَتَّى يُطْلِعَ اَللَّهُ لَكُمْ نَجْمَكُمْ
منابع:
بشارة الإسلام: صفحات ۱۵۴ و ۱۵۵.
الغيبة ، شیخ نعمانی: جلد ۱ ، صفحه ۱۵۹.
بحارالأنوار: جلد ۵۲ ، صفحه ۱۳۴.

اشاره به دوران فترت در قرآن مجید
يا أَهْلَ الْكِتابِ قَدْ جاءَكُمْ رَسُولُنا يُبَيِّنُ لَكُمْ عَلى فَتْرَةٍ مِنَ الرُّسُلِ أَنْ تَقُولُوا ما جاءَنا مِنْ بَشيرٍ وَ لا نَذيرٍ فَقَدْ جاءَكُمْ بَشيرٌ وَ نَذيرٌ وَ اللهُ عَلى كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَديرٌ
اى اهل كتاب! پيامبر ما، پس از فاصله و فترتى ميان پيامبران ، بسوى شما آمد ؛ در‌ حالیكه حقايق را براى شما بيان مى‌كند ، تا مبادا بگوئيد: «نه بشارت دهنده‌اى بسراغ ما آمد، و نه بيم دهنده‌‌اى». هم اكنون، پيامبر بشارت‌دهنده و بيم‌دهنده، بسوى شما آمد ؛ و خداوند بر هر‌چيزى تواناست.
[سورۀ مائده: آیه ۱۹]

نالهٔ ابلیس (لعنة الله علیه) پس از پایان یافتن دوران فترت
عَنْ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ (عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ) قَالَ: رَنَّ إِبْلِيسُ أَرْبَعَ رَنَّاتٍ أَوَّلُهُنَّ يَوْمَ لُعِنَ، وَ حِينَ أُهْبِطَ إِلَى اَلْأَرْضِ، وَ حِينَ بُعِثَ مُحَمَّدٌ (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ) عَلَى حِينِ فَتْرَةٍ مِنَ اَلرُّسُلِ، وَ حِينَ أُنْزِلَتْ أُمُّ اَلْكِتَابِ.
حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) فرمودند: «ابلیس (لعنة الله علیه) چهار بار ناله و فغان سرداده که اوّلین بار در روزیست که مورد لعن الهی واقع شد، و دوّمی هنگام هبوط بر زمین، و سوّمی هنگام بعثت محمّد (صلی الله علیه و آله) بود که بعد از سال‌ها فترت و عدم ارسال رسول صورت گرفت، و دیگر زمانی که سورۀ فاتحه نازل شد.»
منبع:
تفسیر اهلبیت (ع): جلد ۳ ، صفحه ۶۸۲.
تفسير نور الثقلين: جلد ۱ ، صفحه ۴.
بحارالأنوار: جلد ۱۱ ، صفحه ۲۰۴.
الخصال: جلد ۱ ، صفحه ۲۶۳.

پدید آمدن کهانت و پیشگوئی در دوران فترت
عَنْ هِشَامِ بْنِ اَلْحَكَمِ فِيمَا سَأَلَ اَلزِّنْدِيقُ أَبَا عَبْدِاَللَّهِ (عَلَيْهِ السَّلاَمُ) قَالَ فَمِنْ أَيْنَ يصل [أَصْلُ] اَلْكِهَانَةِ وَ مِنْ أَيْنَ يُخْبَرُ اَلنَّاسُ بِمَا يَحْدُثُ قَالَ إِنَّ اَلْكِهَانَةَ كَانَتْ فِي اَلْجَاهِلِيَّةِ فِي كُلِّ حِينِ فَتْرَةٍ مِنَ اَلرُّسُلِ كَانَ اَلْكَاهِنُ بِمَنْزِلَةِ اَلْحَاكِمِ يَحْتَكِمُونَ إِلَيْهِ فِيمَا يَشْتَبِهُ عَلَيْهِمْ مِنَ اَلْأُمُورِ بَيْنَهُمْ فَيُخْبِرُهُمْ بِأَشْيَاءَ تَحْدُثُ.
هشام بن حکم نقل می‌کند: مرد زندیقی از امام صادق (علیه السلام) سؤال کرد و گفت: «اصل و ریشه کهانت از کجاست؟ و از کجا از آینده به مردم خبر داده می‌شود»؟
امام فرمودند: «کهانت و پیشگوئی در جاهلیّت بود و در دوران فترت پیامبران پدید آمد؛ کاهن بمنزلهۀ داور و قاضی بود؛ هر چه بر مردم مشتبه مي‌شد ، به وى مراجعه مي‌كردند و او برایشان پيشگوئى مي‌كرد.»
منبع:
تفسیر اهلبیت (ع): جلد ۳ ، صفحه ۶۸۴.
بحارالأنوار: جلد ۶۰ ، صفحه ۷۶.
الاحتجاج: جلد ۲ ، صفحه ۳۳۶.

پی‌نوشت:
حضرت امام صادق (علیه السلام) از دوران غیبت بعنوان دوران فترت یاد می‌کنند. فترت، دارای دو معنی و مفهوم است:
۱- ضعف و سستی مردم
۲- زمان فی مابین دو واقعه ؛ گاه این زمان میانی، بمدت زمان بین ظهور دو پیامبر یا به تخت نشستن دو پادشاه اطلاق می‌شود.
به فاصله و وقفۀ میان دو دوره نیز گفته شده است. یعنی فاصله‌ای زمانى كه حجّت خداوند حاضر نباشد ؛ دوران فترت برای بسیاری از اقوام قبلی نیز رخ داده است: مثلاً فاصلۀ بین مبعوث شدن حضرت عیسیٰ (علیه السلام) و حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) را دوران فترت می‌گویند: که مقدار آن پانصد سال است.