اخبار گرائی یا  بنیاد گرائی؟!

بعضی افراد ادعا دارند که:
تفکر اخباریگری موجب عقب‌ماندگی جامعه در مواجهه با مسائل روز و علوم جدید و تنگ نظری در مواجهه سایر مکاتب و جریانات اسلامی خواهد بود ...

در جواب این افراد باید گفت:
تفکر جریان اخبارگرا یک تفکر ریشه دار در تاریخ علوم اسلامی و تاریخ تشیع امامی است. اخبارگرائی در تشیع قدمتی به اندازۀ خود این مذهب دارد. شیعیان نخستین تمسک به قول و فعل امامان معصوم (ع) را تنها راه شناخت دین می‎دانستند و جریانات عقل گرا پس از محرومیت از محضر امام در پاسخ به مقتضیات زمان و شرایط اجتماعی شکل گرفتند ...
تفکر اخبارگرائی با نگاه حداقلی در مقام شناخت دین را از مواجهه با اندیشۀ نوین که منجر به بدعت می‌شود ، باز می‎دارد.
اخبارگرایان در حوزۀ معرفت دینی با انکار عقل خیال اندیش متداول در علوم اسلامی از بسط این علوم به مسائل حوزۀ علوم جدید جلوگیری می‎کنند و از طرف دیگر با کاستن از ارزش عقل نظری به عقل ابزاری و عرفی و تجربی مجال رشد می‎دهد ...
در دین شناسی اخبارگرایان با اینکه اصل دین و علم امام را جامع می‎دانند ، اما به جامعیت دین به این معنا که اکنون عالمان دین می‎توانند پاسخ همۀ مسائل را مستند به دین ارائه کنند ، مخالف هستند. این نگرش بر خلاف تفکر اجتهادی ، دین را به مسائل فردی محدود می‎کند و مانع ورود فقه فروعات به مسائل اجتماعی و اقتصادی و سیاسی می‎شود ...
اخبارگرایان همصدا با تفکرات جدید در حوزۀ سیاست به جدائی دین از سیاستِ افرادِ غیرِ معصومِ مدعی شئونات امامت باور دارند و هر حکومتی ، غیر از حکومت اهلبیت (ع) را نامشروع می‎دانند و در حوزۀ اقتصاد نیز به مالکیت خصوصی و آزادی اقتصادی اعتقاد راسخ دارند ، که مانع از دخالت حکومت در زندگی مردم و سلب آزادی است و از تبعات منفی ایدئولوژیک شدن دین جلوگیری می‎کند ...
اخبارگرائی شیعه در طور تاریخ هدف حملات زبانی و عملی جریانات مخالف بوده است ، با این حال هیچگاه به اقدامات تند از جمله ترور و جهاد و قیام و مجازات برای رسیدن به اهداف دینی اعتقاد نداشته‎اند.
مرز بندی روشن و موضعگیری محکم در میان اخبارگرایان دیده می‎شود که بجهت مبانی نظری در عمل منعکس نمی‎گردد ...
با رجوع منصفانه به روایات منابع معتبر شیعه که اخبارگرایان بدان استناد می‎کنند و مقایسه با منابع پیروان کودتای سقیفه و غالیان و صوفیان و زیدیان می‎توان دریافت که که اخبارگرایان شیعه به تبع منابع معتبر امامیه بسیار از خرفات رائج علمی و عملی و از اقدامات خلاف انسانیت و اخلاق سایر گروه‎های اسلامی دور بوده‎اند ...
اخبارگرایان با نفی تقلید و اجتناب از رهبری افرادِ غیر معصوم ، مانع از نضج و رشد بسیاری از آفات جوامع دینی می‎شدند.
شکل گیری فرق نوپدید حول محور یک رهبر فرهمند و اقدامات خشن در جهت اغراض شخصی رهبران دینی و تعصب کورکورانه در پیروی از نظرات مراجع دینی از جمله آفاتی است که جریان اخبارگرا در مواجهه و مقابله با آن کوشیده است ...
از عوامل رشد تعصب و خشونت در جهان اسلام تفاسیر نادرست کتاب آسمانی و ارجاع به منابع تاریخ اسلام است که نزد اخبارگرایان اعتباری ندارد. اخبارگرایان با اعتقاد به نیازمندی کتاب آسمانی به تفسیر معصومانۀ امامانِ معصوم (ع) از تفاسیر رایج این کتب که به سمت دشمنی و خشونت و تعصب گرایش دارد ، پرهیز داشتند.
در نظر اخبارگرایان تواریخ اسلامی نوشتۀ دستگاه خلافت که فرزند رهبرانِ کودتای سقیفه و در جهت اغراض سیاسی و مذهبی آنان بوده است.!
اخبارگرایان در سیاست خارجی و در برخورد با غیر مسلمانان با حفظ هویت درونی امامیه بر تقیّه و مدارا تأکید دارند و اقدام سیاسی در مقابل سایر ملل و نِحَل را از شئون خاصّ امام معصوم (ع) می‎دانند و "انتظار فرج" ، نه اقدام سیاسی و انقلابی را وظیفۀ خود می‎شناسند و از نظریه پردازی منفی یا مثبت درباره پیشرفت‎های مدرنیته و تمدن غربی پرهیز دارند ...

بدیهی است در هر جریانی از جمله جریان اخبارگرائی اشتباه فراگیر و انشعاب گروهی و نظرات استثنایی وجود دارد ؛ ولی آنچه باید ملاک قرار گیرد ، شخصی‎های اصلی و کلیت جریان و مبانی مشترک است.
با نگاه به مبانی پیش گفته و کلیت جریان می‎توان گفت اخبارگرائی در حفظ توأمان هویت مذهبی و پرهیز از بنیاد گرایی از سایر جریانات موفق‌تر خواهد بود و در تؤافق با علوم و تمدن جدید از ظرفیت بیشتری برخوردار است ، هر چند نیاز به اصلاح و نوسازی دارد ...
در نهایت باید گفت: امروز اسلامگرایان که اخبارگرائی را در تقابل جدی با تمام مبانی و آرمان خود می‎بینند ، بنیاد گرائی و خرافه پرستی موجود در اسلامگرایی را به جریان مقابل نسبت می‎دهند. این اسلامگرایان هستند که بدنبال اسلامی سازی علوم و نابودی تمدن مدرن و جهاد با استکبار جهانی و حکومت جبارانه بر مردم هستند.
اسلامگرایانِ حکومتی در ایران ، حتی برخی گروه‎های افراطی از جمله طرفداران طب اسلامی به اخبارگرائی منتسب می‎کنند ، با اینکه بیشتر به اسلامگرایان نزدیک هستند و در صدد ساخت و تقویت برخی گروه‎های انحرافی از غالیان و مدعیان و صوفیان در جریان اخباری هستند ، تا این جریان را از مسیر خود منحرف سازند ...

اصل مسئله تقلید نمی‎تواند تقلیدی باشد ؛ یعنی ابتداء باید به این باور برسیم که تقلید لازم است ، بعد بدنبال عالم دین برویم.
شرایط و حدود تقلید را هم مرجع تقلید نمی‎تواند تعیین کند ، بلکه خود فرد پیش از تقلید باید حدود و شرایط و لوازم تقلید را بشناسد ؛ در غیر اینصورت ادعای مجتهد می‎تواند خارج از محدوده و شرایط تقلید فرض شود.
مجتهدین بر خلاف اخبارگرایان مسائل مرتبط با بحث تقلید را تقلیدی می‎پندارند و این راه تفحص درباره اعتبار ادله یا منشأ فتاوی مجتهد را بر مقلدین می‎بندد ...

اخبارگرایان شیعه مردم را به دو گروه راوی و مستمع تقسیم می‎کردند ، به این معنا که مرجع واقعی را پیامبر (ص) و امام (ع) می‎دانستند و فقیه و محدث را تنها واسطه در انتقال معالم از امام به مردم می‎شناختند.
در نظریه اخبارگرایان نقش فعالتر به شعور و دانش مردم داده می‎شد و تقلید از راویان حدیث تا جائی معتبر بود که معارف و احکام اهلبیت (ع) را نقل کنند.
در مقابل عقل گرایان مرجع را شخص مجتهد و مردم را مقلد او می‎پنداشتند ، حتی در آنجا که حکم از مقدمات ذهنی بدست آید.
در این نگاه مردم به دو دسته مرجع و مقلد تقیسم می‎شدند. این نظریه استبدادی در مقام شناخت دین زمینه ساز استبداد سیاسی بود که مرجع را بعنوان ولیّ و مردم را حتیٰ در امور عرفی و عادی زندگی محتاج سرپرستی فقیه می‎پندارد ...

روشنفکران دینی در یک تناقض آشکار هم بدنبال قرائتی انسانی از دین هستند هم با اعتقاد شفاعت در شیعه که یکی از جلوه‎های رحمانی و انسانی دین است مشکل دارند ؛ چرا که با نگاه کاردکرد گرایانه روشنفکران به دین در جهت اصلاح اجتماعی ناسازگار است. گویا در نظر روشنفکر دینی عذاب آخرت برای ساخت جامعه متمدن لازم است و هیچ انسانی نمی‌تواند نزد خدا واسطه شود تا گناه انسان دیگر را ببخشد.
در نظر روشنفکران شفاعت ، مردم را در دینداری سست می‎کند و دیگر نمی‎توان از دین مردم برای اهداف سیاسی و اجتماعی بهره برد ...